8 Mayıs 2024 Çarşamba günü, Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü’nün konferans salonunda, hilafetin 100 yıl önce 3 Mart 1924’te kaldırılmasını birçok boyutuyla ele alan bir çalıştay düzenlendi. Üniversitemizin İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü ile Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü’nün ortaklaşa tertip ettiği programa, farklı üniversitelerden tarih, uluslararası ilişkiler, ilahiyat ve sosyoloji alanlarında uzman 15 akademisyen katıldı.
Çalıştay, Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu’nun “Hilafetin İlgasının Tedaileri ve Boşluğu Doldurma Gayretleri” başlıklı açılış konuşmasıyla başladı. Konuşmasında hilafetin ilga edilişinin İslam ülkelerinde meydana getirdiği yansımalara değinen İhsanoğlu, oluşan boşluğu doldurmak için ortaya çıkan şahsiyetlere ve geliştirilen fikirlere temas etti. Açılış konuşmasının ardından programın öğleden önceki bölümünde iki oturum gerçekleştirildi. “19. Yüzyılda Hilafet” başlıklı ilk oturumda, 93 Harbi ile başlayan hilafet tartışmaları, hilafet meselesinin II. Abdülhamid döneminde iç politikada nasıl değerlendirildiği ve buharlı gemilerin ve gelişen matbuat imkanlarının hilafetin küreselleşmesindeki rolü incelendi. “Meşrutiyetten Cumhuriyete Hilafet Tartışmaları” başlıklı ikinci oturumda, modernleşme sürecinin ilga kararı ile bağlantılı boyutları, meşrutiyet düşüncesi ile hilafet kurumu arasındaki ilişkiye dair yapılan tartışmalar, hilafetin kaldırılışının yurtdışındaki yansımaları ve son Halife Abdülmecid Efendi’nin şahsiyeti ele alındı. Programın öğleden sonraki bölümüne yine iki oturumla devam edildi. Bu bölümün “İlga Süreci” başlıklı ilk oturumunda, hilafetin ilga edilme gerekçeleri, bu ilga kararının yabancı devletlerle olan münasbetlerle bağlantısı ve Arap dünyasının sürece bakışı tartışıldı. Programın, “İlga Sonrasi Hilafet” başlıklı dördüncü ve son oturumunda ise sonraki yıllarda muhtelif yer ve zamanalarda tertip edilen Hilafet Kongreleri, Türkiye’de İslamcı entelektüellerin 1960 sonrasında hilafet meselesi etrafındaki görüşleri ve hilafetin ilga edilişinin İran’nda 1920’lerin ortasında yaşanan rejim tartışmalarına etkisinin olup olmadığı üzerinde duruldu. Program, Prof. Dr. Cemil Aydın’ın “Dünya Dekolonizasyon Tarihi İçinde Osmanlı Hilafeti’nin Yeri” başlıklı kapanış konuşmasıyla tamamlandı. Konuşmasında Aydın, dünyanın farklı noktalarında devletlerin kolonilerden kurtulup bağımsızlaştığı dönemde Osmanlı Hilafeti’nin hangi bağlam ve düşüncelerle ele alındığına değindi.
