Enstitümüzde Cumhuriyet’in 100. Yılı Vesilesiyle Panel Düzenlendi
Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsünde 16 Kasım 2023 Perşembe günü saat 14.00’da, “Doğu ile Batı Arasında Türkiye’de Cumhuriyetin İlanı” başlıklı bir panel düzenlendi. Moderatörlüğünü Doç. Dr. Alim Arlı’nın yaptığı programda, Türkiye’de 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edilmesinin ülkemiz ile farklı boyutlarda ilişkileri olan dört devlet tarafından nasıl değerlendirildiği ele alındı. Panel, Doç. Dr. Selin M. Bölme’nin süreci ABD’nin gözünden inceleyen sunumuyla açıldı. Dr. Bölme sunumunda, ABD’nin Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet ilanı süreçlerine bakışını ülke içindeki iki karşıt fikrin çatışması üzerinden analiz etti. Amerikan kamuoyuna ve ABD Senatosuna hakim olan olumsuz bakış açısında İngiltere’nin, Oryantalist fikirlerin ve Osmanlıdan göç eden Rum ve Ermeni grupların etkileri üzerinde duran Dr. Bölme, Beyaz Saray’ı da etkileyen Dışişleri bürokratlarının olumlu görüşlerine ve ilişkileri ilerletme yönündeki çabalarına temas etti. Bu sunumu müteakip Doç. Dr. Vügar İmanbeyli aynı süreci, henüz yeni bir rejim olan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) yaklaşımı ekseninde tahlil etti. Rus arşivleri, gazeteleri ve dönemin önemli aktörlerinin anıları üzerinden süreci ele alan Dr. İmanbeyli de SSCB’nin Kurtuluş Savaşı’na ve Cumhuriyet’in ilanına hangi saikler üzerinden ve nasıl yaklaştığını tartışmaya açtı. Bu iki sunumun ardından Dr. Öğr. Üyesi Kadir Kon, Cumhuriyet’in ilanına Almanya’nın sergilediği yaklaşımı değerlendirdiği konuşmasına Birinci Dünya Savaşı'nın bitimiyle birlikte kesilen Türk-Alman diplomatik ilişkileri ancak 1924 yılı ortalarında yeniden kurulduğuna işaret ederek başladı. Dr. Öğr. Üyesi Kadir Kon, sunumunda Alman kamuoyunun/gazetelerinin Türk Milli Mücadelesi'ne bakışını analiz etti ve İmparatorluk Almanyası yerine kurulan "Weimar Cumhuriyeti" Almanyası ile Ankara Hükümeti arasındaki diplomatik ilişkilerin kuruluşu sürecine değindi. Konuşmasında Cumhuriyet’inin ilanının Türkiye'den önce bir Avusturya gazetesi olan Neue Freie Presse'de 28 Eylül 1923'te manşetten ilan edildiğine dikkat çeken Dr. Kon, atılan bu manşetin ve altındaki haberin Gazi Mustafa Kemal Paşa ile 23 Eylül 1923'te yapılan özel röportaja dayalı olarak yapıldığına dikkat çekti. Son olarak Doç. Dr. Serhan Afacan, Cumhuriyet’in ilanı konusunda Türkiye’nin Doğu komşusu olan ve aynı süreçte rejim tartışmaları yaşayan İran’ın yaklaşımını tartışmaya açtı. Dr. Afacan sunumda, I. Dünya Savaşı’ndan kısa süre sonra Şubat 1921 askeri darbesiyle siyasi yükselişine başlayan Rıza Han’ın süreci nasıl gördüğü ve daha önemlisi Mustafa Kemal Paşa’nın Türkiye’de Cumhuriyet ilan edilmesini müteakip İran’da da benzer bir karar alınması için neden ve nasıl girişimlerde bulunduğu üzerinde durdu. Panel soru-cevap ve müzakere faslıyla tamamlandı.
